Nowotwory

Wykrywanie nowotworów

Jakkolwiek z roku na rok rozpoznawana jest coraz większa liczba przypadków raka sutka dzięki wprowadzeniu programów przesiewowych, to nadal większość chorych trafia do lekarzy onkologów z powodu objawów klinicznych, najczęściej pojawienia się guzka piersi. Histologiczne potwierdzenie raka pociąga za sobą dalsze badania, mające na celu ocenę zaawansowania procesu. Należą do nich: rutynowe badanie fizykalne oraz zdjęcie radiologiczne klatki piersiowej, a także ocena wyników badań hematologicznych i biochemicznych.

Nowotwór – jak powstaje i czym różni siÄ™ od raka. 

Tradycyjna nazwa nowotwór używana jest zarówno na okreÅ›lenie nowotworów Å‚agodnych, jak i zÅ‚oÅ›liwych. GłównÄ… cechÄ… wspólnÄ… Å‚Ä…czÄ…cÄ… te dwie grupy chorób, jest „nowotworzenie” tkanki, czyli tworzenie guza. Przez caÅ‚e życie zdrowe komórki naszego ciaÅ‚a dzielÄ… siÄ™, zastÄ™pujÄ…c stare obumarÅ‚e komórki. Proces ten jest Å›ciÅ›le kontrolowany. Z nowotworem mamy do czynienia dopiero wtedy, gdy komórki zaczynajÄ… dzielić siÄ™ w sposób niekontrolowany. Pierwotnie zdrowa komórka nowotworowa przechodzi przemianÄ™ nowotworowÄ…, kiedy jej kod genetyczny zostaje zmieniony, czyli zmutowany i komórka traci kontrolÄ™ nad podziaÅ‚ami. U zdrowej osoby, sprawny ukÅ‚ad immunologiczny wykrywa i niszczy zmutowane komórki, zanim zacznÄ… siÄ™ one niepowstrzymanie dzielić. Czasem jednak, ukÅ‚ad ten zawodzi, komórki rakowe przeżywajÄ… i zaczynajÄ… siÄ™ namnażać Nie każdy nowotwór jest nowotworem zÅ‚oÅ›liwym i nie każdy nowotwór zÅ‚oÅ›liwy jest rakiem. Natomiast każdy rak jest nowotworem zÅ‚oÅ›liwym. W kwestii terminologicznej warto jeszcze dodać, że rak jest nowotworem zÅ‚oÅ›liwym wywodzÄ…cym siÄ™ z tkanki nabÅ‚onkowej. Nazwa przyjęła siÄ™ z powodu podobieÅ„stwa zaawansowanego raka sutka do zwierzÄ™cia wodnego o tej nazwie. Rak jest najbardziej znanÄ… postaciÄ… nowotworu. Nic dziwnego skoro stanowi ponad 90% wszystkich nowotworów zÅ‚oÅ›liwych wystÄ™pujÄ…cych w Polsce. Zbiorcza nazwa „nowotwór” obejmuje ponad 100 chorób, które dotyczÄ… prawie każdej części ciaÅ‚a. CechÄ… nowotworów Å‚agodnych jest to, że nie stanowiÄ… zwykle zagrożenia dla życia, ponieważ wzrastajÄ… powoli i nie dajÄ… przerzutów. Leczy siÄ™ je stosunkowo Å‚atwo. Natomiast nowotwory zÅ‚oÅ›liwe rosnÄ… szybko, majÄ… tendencjÄ™ do nawrotów i powodujÄ… powstawanie przerzutów drogÄ… naczyÅ„ limfatycznych lub krwionoÅ›nych. WÅ‚aÅ›nie ta ostatnia cecha stanowi podstawowÄ… przyczynÄ™ umieralnoÅ›ci na raka. Sam pojedynczy guz można stosunkowo Å‚atwo usunąć chirurgicznie. Nie można jednak uczynić tego z pozostaÅ‚ymi guzami, które atakujÄ… ważne dla życia organy.

Czynniki rakotwórcze

Odgrywają podstawową rolę w powstawaniu nowotworów. Dzielimy je na: chemiczne, fizyczne i biologiczne (wirusy).

Czynniki chemiczne – to rakotwórcze zwiÄ…zki chemiczne, które w odpowiednich warunkach mogÄ… powodować rozwój nowotworów zÅ‚oÅ›liwych. Do zwiÄ…zków chemicznych o udowodnionym dziaÅ‚aniu rakotwórczym należą: wÄ™glowodory aromatyczne, arsen, azbest, sadza, smoÅ‚y, oleje mineralne, pyÅ‚ drzewny i skórzany itd. Czynnik rakotwórczy, aby mógÅ‚ zadziaÅ‚ać na dany narzÄ…d, musi mieć okreÅ›lonÄ… postać i dawkÄ™. PrzykÅ‚adowo rakotwórczy azbest jest tylko wtedy rakotwórczy, gdy jest wdychany przez wiele lat oraz znajduje siÄ™ w okreÅ›lonym stężeniu i formie (włókna ok. 5 um). Do uznanych czynników rakotwórczych należy też dym tytoniowy (zawiera ok. 4000 zwiÄ…zków chemicznych – niezÅ‚a fabryczka). Ocenia siÄ™, że co 11 palacz zachoruje na raka pÅ‚uc. Wiadomo, że niektóre leki majÄ… dziaÅ‚anie rakotwórcze. Także brak niektórych witamin (min. witaminy C) zwiÄ™ksza ryzyko choroby. Podobnie sposób odżywiania ma wpÅ‚yw na nasze przyszÅ‚e dolegliwoÅ›ci. Wiadomo, że u ludzi spożywajÄ…cych dużo produktów wÄ™dzonych (wÄ™glowodory aromatyczne), solonych (sól jest rakotwórcza) i silnie kwaÅ›nych, przy maÅ‚ym spożyciu Å›wieżych owoców i jarzyn (witamina C) częściej wystÄ™puje rak żoÅ‚Ä…dka.

Czynniki fizyczne – to promieniowanie jonizujÄ…ce (Roentgena, radu itp.) oraz nadfioletowe. Te rodzaje promieniowania wywoÅ‚ujÄ… uszkodzenia DNA.

Czynniki biologiczne – chodzi o onkogenne wirusy. Ich udziaÅ‚ w rozwoju nowotworów u zwierzÄ…t jest udowodniony. Nie ma natomiast bezpoÅ›rednich dowodów na udziaÅ‚ wirusów w powstawaniu nowotworów u ludzi. Podsumujmy: 80% nowotworów powstaje w wyniku dziaÅ‚ania zewnÄ™trznych czynników Å›rodowiskowych. Zachowania, przyzwyczajenia, używanie okreÅ›lonych substancji mogÄ… zwiÄ™kszać ryzyko rozwoju nowotworu, które roÅ›nie niezależnie u każdego wraz z wiekiem. Można odziedziczyć pewne predyspozycje, jeÅ›li taki nowotwór wystÄ™powaÅ‚ wczeÅ›niej w rodzinie.

Dobra rada

Każdy może sam zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka, stosując się do następujących rozsądnych rad:

• jeść dużo warzyw i owoców, choć są drogie i często niejadalne, szczególnie te ładnie wyglądające, kupowane w hipermarketach, nafaszerowane chemią dla przedłużenia ich trwałości

• jeść niewiele tłuszczów zwierzęcych i czerwonego mięsa

• uprawiać regularnie ćwiczenia fizyczne

• nie dopuszczać do nadwagi

• nie palić tytoniu

• nie pić nadmiernych ilości alkoholu (małe dawki są nawet wskazane)

• unikać słońca w środku dnia

• zaniechać ryzykownych zachowań seksualnych

• eliminować czynniki kancerogenne obecne w miejscu pracy

Objawy, czyli siedem znaków ostrzegawczych Na wczesnym etapie rozwoju nowotwór rzadko daje jakiekolwiek objawy, dopiero z biegiem czasu rośnie na tyle, że może zostać wykryty. Jeśli proces ten nie zostanie zatrzymany może powodować ból, ucisk nerwów, przenikać do naczyń krwionośnych i powodować krwawienia, zaburzać funkcje narządów, a nawet całych układów. Warto wiedzieć, że wystąpienie choćby jednego z podanych poniżej znaków powinno skłonić nas do natychmiastowej wizyty u lekarza :

1. wystąpienie nietypowego krwawienia lub wydzieliny z naturalnych otworów ciała,

2. pojawienie się guzka lub zgrubienia w sutku, czy w innych miejscach, np. na skórze, wardze, języku,

3. zmiana kształtu, wielkości lub koloru brodawek sutkowych, znamion albo brodawek na skórze,

4. utrzymywanie się przez dłuższy czas nie gojących się owrzodzeń lub ran

5. utrzymujÄ…ce siÄ™ zaburzenia oddawania stolca lub moczu,

6. długotrwałe zaburzenia trawienia, np. wzdęcia, odbijania, uczucie ciężkości w żołądku po jedzeniu lub trudności w połykaniu,

7. utrzymujące się bez wyraźnej przyczyny chrypka lub kaszel.

Wykrywanie nowotworów

Im wcześniej nowotwór zostaje rozpoznany i leczony tym większe są szanse na wyleczenie. Zasadniczą rolę należy przypisać tu samemu pacjentowi. To ty masz największą szansę na wykrycie pierwszych, niepokojących objawów choroby. Niestety, większość nowotworów jest zauważona dopiero, kiedy guz jest wyczuwalny lub rozwiną się objawy rozwoju nowotworu. Rozpoznanie rozpoczyna się rutynowym badaniem fizykalnym, zebraniem kompletnej historii choroby. Badania laboratoryjne krwi, moczu, stolca pozwalają odkryć zmiany wskazujące na możliwość rozwoju nowotworu. Kiedy podejrzewany jest guz, wykonywane są badanie obrazowe takie jak: rentgen, tomografia komputerowa (CT), rezonans magnetyczny (MRI), badania ultrasonograficzne czy fiberoskopowe w celu lokalizacji i określenia rozmiarów danej zmiany. Dla potwierdzenia diagnozy nowotworu należy wykonać biopsję, czyli wyciąć chirurgicznie fragment tkanki podejrzanego guza, która jest następnie studiowana pod mikroskopem. Jeśli diagnoza zostanie potwierdzona należy wykonać dalsze testy, które dostarczą dodatkowych informacji. Najważniejszą z nich jest, czy proces nowotworowy przeniósł się już na inne narządy. Jeśli diagnoza została postawiona przez internistę lub jeśli symptomy utrzymują się mimo zapewniania, że nie są one spowodowane przez nowotwór, powinnaś skonsultować się ze specjalistą. Niezależnie od wszystkiego, przed poddaniem się jakiejkolwiek terapii, jest bardzo ważne, aby potwierdzić rozpoznanie u lekarza – onkologa.

Czynniki ryzyka raka piersi

Wiedza o przyczynach raka piersi może znacznie zwiększyć szansę uniknięcia tej choroby przez podejmowanie odpowiednich decyzji. Nie wszyscy ludzie w jednakowy sposób są zagrożeni na zachorowanie na raka, w tym także na raka piersi. Na większą lub mniejszą podatność na tę chorobę ma wpływ wiele czynników ryzyka.

Wielkość ryzyka: 

Rodzaj ryzyka:

1-2 razy większe- miasto jako miejsce zamieszkania

– wczesny wiek pierwszej miesiÄ…czki,

– późny wiek menopauzy

2-3 razy większe- wysoki stan socjoekonomiczny,

– wiek pierwszego porodu po 30. r.ż.,

– otyÅ‚ość 30 i wiÄ™cej % powyżej normy,

– Å‚agodne zmiany w sutku,

– nie zachodzenie w ciążę

3-4 razy większe

– dwa raki sutka u najbliższych krewnych,

– napromieniowanie na okolicÄ™ sutka z innych powodów niż nowotwór sutka

ponad 5 razy większe- trzy raki sutka u najbliższych krewnych,

– rak drugiego sutka lub 2 raki sutka u krewnych pierwszego stopnia, które zachorowaÅ‚y przed 50 r.ż

ponad 20 razy większe- wiek powyżej 50. r.ż. w porównaniu do wieku 35-39 lat

ponad 20 razy większe- obecność charakterystycznych mutacji BRCA-1

– rak drugiego sutka

Położenie geograficzne

Rak piersi najczęściej występuje w krajach zachodnich zaś dużo rzadziej w Azji i Afryce. Na raka piersi chorują zwykle białe kobiety żyjące w dosyć chłodnym klimacie w krajach wysoko rozwiniętych co jest uzależnione od wpływu takich czynników jak rasa, klimat, sposób odżywiania, rodzaje przebytych chorób, kultura i styl życia, sposób planowania rodziny, wiek zajścia w pierwszą ciążę, liczba dzieci, popularność karmienia piersią itp. Kobiety rasy czarnej czy żółtej chorują rzadziej.

Wiek

Ryzyko zachorowania na raka piersi wzrasta wraz z wiekiem po 35r.ż. a najwiÄ™cej zachorowaÅ„ wystÄ™puje pomiÄ™dzy 50 – 70 r.ż. Wraz z dÅ‚ugoÅ›ciÄ… życia kobieta bardziej jest narażona na wpÅ‚yw różnych czynników ryzyka lub na jednoczesne „wyzwolenie” siÄ™ kilku czynników ryzyka choroby (rasa, klimat, dieta, styl życia, metody planowania rodziny, elementy kulturowe, itp.), które mogÄ… wzmacniać istniejÄ…ce predyspozycje genetyczne.

Czynniki genetyczne

Rak piersi uwarunkowany genetycznie stanowi do 10% wszystkich jego postaci i najczęściej jest wynikiem mutacji genów: BRCA1, BRCA2, p53, ATM. Im więcej chorych jest w rodzinie i im bliższy stopień pokrewieństwa z nimi, tym większe ryzyko zachorowania na raka. Ryzyko wzrasta, gdy nowotwory te występują zarówno u matki i siostry, przed 35 r.ż. U kobiet, których matki zachorowały na obustronnego raka sutka ryzyko wystąpienia nowotworu wynosi 50 proc.

Promieniowanie jonizujÄ…ce

Duże dawki promieniowania mogą być przyczyną rozwoju raka sutka np. u kobiet mieszkających w Hiroszimie lub Nagasaki, które w czasie wybuchu bomb otrzymały wysoką dawkę promieniowania nowotwór sutka rozwija się znacznie częściej. Również u kobit które otrzymywały w przeszłości duże dawki promieni rentgenowskich podczas wykonywania zdjęć radiologicznych rak sutka rozwija się znacznie częściej dlatego zaleca się ochronę przed zbędnymi dawkami promieniowania radioaktywnego.

Aborcja i poronienia

Ryzyko zachorowania na raka piersi jest znacznie wyższe u kobiet, które poddały się chociaż jeden raz zabiegowi przerwania ciąży.

Karmienie piersiÄ…

karmienie piersią chroni kobietę przed rozwojem raka piersi, u których ryzyko zachorowania na raka jest znacznie mniejsze. Nawet stosunkowo krótki okres karmienia piersią daje pewną ochronę. Specjaliści zalecają młodym mamom karmienie piersią, choćby przez kilka tygodni dla zmniejszenia ryzyka zachorowania w przyszłości na raka piersi.

Alkohol

Nadmierne spożycie alkoholu przez dłuższy czas zwiększa ryzyko rozwoju raka piersi w wyniku zaburzenia metabolizmu estrogenów w wątrobie gdzie zarówno estrogeny jak i alkohol ulegają metabolizmowi. Przy nadmiernym spożyciu alkoholu wątroba traci zdolność metabolizowania estrogenów, prowadząc do podwyższenia poziomu tego hormonu we krwi co zwiększa ryzyko zachorowania na raka sutka. Alkohol spożywany z umiarem nie stanowi większego ryzyka.

Płeć

Rak sutka u kobiet występuje stokrotnie częściej niż u mężczyzn.

Dieta

Podejrzewa się, że jednym z czynników zwiększającym ryzyko raka piersi może być duża zawartość tłuszczu w pożywieniu. Inne koncepcje kierują się raczej na związek zachorowania na raka piersi z otyłością, a nie udziałem tłuszczu w diecie.

Otyłość

Otyłość zwiększa ryzyko rozwoju raka piersi. U osób takich trudniejsze jest wykrywanie zmian w piersiach a komórki tłuszczowe wytwarzając dodatkowe estrogeny zwiększają expozycję na te hormony. Większe ryzyko występuje u kobiet w okresie menopauzalnym, gdy zmienia się w ich organizmie rozkład tkanki tłuszczowej.

Czynniki hormonalne endogenne

Większe ryzyko rozwoju raka sutka występuje:

• u kobiet u których, pierwsza miesiączka wystąpiła przed 12 r.ż

• u kobiet u których klimakterium wystąpiło powyżej 55 r.ż

• u kobiet które nie rodziły

• u kobiet które urodziły po raz pierwszy po 30 roku życia.

Czynniki hormonalne egzogenne

Hormonalne Å›rodki antykoncepcyjne – Uważa siÄ™, że doustne tabletki antykoncepcyjne (zawierajÄ…ce głównie estrogeny) jeÅ›li w ogóle majÄ… jakiÅ› zwiÄ…zek z rakiem piersi to być może dziaÅ‚ajÄ… jako czynnik uÅ‚atwiajÄ…cy przyspieszajÄ…cy rozwój choroby, która już wystÄ…piÅ‚a, niż jako czynnik powodujÄ…cy mutacje genetyczne i wywoÅ‚ujÄ…cy chorobÄ™. Uważa siÄ™, że tabletki skÅ‚adajÄ…ce siÄ™ tylko z progesteronu, i tzw. „minipiguÅ‚ki” nie zwiÄ™kszajÄ… ryzyka wystÄ…pienie raka piersi. Tabletki mogÄ… nieznacznie zwiÄ™kszać ryzyko choroby u kobiet genetycznie obciążonych, lub u kobiet stosujÄ…cych doustne Å›rodki antykoncepcyjne stosowaÅ‚y przez co najmniej 8 lat do zajÅ›cia w pierwszÄ… ciążę. Uważa siÄ™, że preparaty zawierajÄ…ce jedynie progesteron nie wpÅ‚ywajÄ… na ryzyko wystÄ…pienia raka piersi natomiast preparaty zawierajÄ…ce zarówno progesteron jak i estrogeny mogÄ… mieć wpÅ‚yw na powstanie tego nowotworu. Ryzyko wzrasta u kobiet przyjmujÄ…cych Å›rodki hormonalne dÅ‚użej niż 8 lat. Hormonoterapia zastÄ™pcza – Stosowanie HTZ w okresie przekwitania zwiÄ™ksza ryzyko zachorowania na raka piersi o okoÅ‚o 6% a przy okresie stosowania ponad 10lat ryzyko wzrasta do 30%. Ryzyko zachorowania na raka piersi dotyczy głównie kobiet z grupy wysokiego ryzyka, np. obciążonych genetycznie. Hormonalna terapia zastÄ™pcza chroni natomiast przed nowotworem pÅ‚uc, jelita grubego, jajników oraz szyjki macicy (preparaty zawierajÄ…ce wyÅ‚Ä…cznie estrogeny zwiÄ™kszajÄ… ryzyko zachorowania na raka trzonu macicy) oraz chorobÄ™ niedokrwiennÄ… serca.

Fragmenty publikacji lek. med. Bogdana Kowalczyka – medycyna ogólna Klinika Medycyny Rodzinnej SPSK im W. OrÅ‚owskiego w Warszawie

Możliwość komentowania została wyłączona.