Jakkolwiek z roku na rok rozpoznawana jest coraz większa liczba przypadków raka sutka dzięki wprowadzeniu programów przesiewowych, to nadal większość chorych trafia do lekarzy onkologów z powodu objawów klinicznych, najczęściej pojawienia się guzka piersi. Histologiczne potwierdzenie raka pociąga za sobą dalsze badania, mające na celu ocenę zaawansowania procesu. Należą do nich: rutynowe badanie fizykalne oraz zdjęcie radiologiczne klatki piersiowej, a także ocena wyników badań hematologicznych i biochemicznych.

Nowotwór – jak powstaje i czym różni się od raka. 

Tradycyjna nazwa nowotwór używana jest zarówno na określenie nowotworów łagodnych, jak i złośliwych. Główną cechą wspólną łączącą te dwie grupy chorób, jest „nowotworzenie” tkanki, czyli tworzenie guza. Przez całe życie zdrowe komórki naszego ciała dzielą się, zastępując stare obumarłe komórki. Proces ten jest ściśle kontrolowany. Z nowotworem mamy do czynienia dopiero wtedy, gdy komórki zaczynają dzielić się w sposób niekontrolowany. Pierwotnie zdrowa komórka nowotworowa przechodzi przemianę nowotworową, kiedy jej kod genetyczny zostaje zmieniony, czyli zmutowany i komórka traci kontrolę nad podziałami. U zdrowej osoby, sprawny układ immunologiczny wykrywa i niszczy zmutowane komórki, zanim zaczną się one niepowstrzymanie dzielić. Czasem jednak, układ ten zawodzi, komórki rakowe przeżywają i zaczynają się namnażać Nie każdy nowotwór jest nowotworem złośliwym i nie każdy nowotwór złośliwy jest rakiem. Natomiast każdy rak jest nowotworem złośliwym. W kwestii terminologicznej warto jeszcze dodać, że rak jest nowotworem złośliwym wywodzącym się z tkanki nabłonkowej. Nazwa przyjęła się z powodu podobieństwa zaawansowanego raka sutka do zwierzęcia wodnego o tej nazwie. Rak jest najbardziej znaną postacią nowotworu. Nic dziwnego skoro stanowi ponad 90% wszystkich nowotworów złośliwych występujących w Polsce. Zbiorcza nazwa „nowotwór” obejmuje ponad 100 chorób, które dotyczą prawie każdej części ciała. Cechą nowotworów łagodnych jest to, że nie stanowią zwykle zagrożenia dla życia, ponieważ wzrastają powoli i nie dają przerzutów. Leczy się je stosunkowo łatwo. Natomiast nowotwory złośliwe rosną szybko, mają tendencję do nawrotów i powodują powstawanie przerzutów drogą naczyń limfatycznych lub krwionośnych. Właśnie ta ostatnia cecha stanowi podstawową przyczynę umieralności na raka. Sam pojedynczy guz można stosunkowo łatwo usunąć chirurgicznie. Nie można jednak uczynić tego z pozostałymi guzami, które atakują ważne dla życia organy.

Czynniki rakotwórcze 

Odgrywają podstawową rolę w powstawaniu nowotworów. Dzielimy je na: chemiczne, fizyczne i biologiczne (wirusy).

Czynniki chemiczne – to rakotwórcze związki chemiczne, które w odpowiednich warunkach mogą powodować rozwój nowotworów złośliwych. Do związków chemicznych o udowodnionym działaniu rakotwórczym należą: węglowodory aromatyczne, arsen, azbest, sadza, smoły, oleje mineralne, pył drzewny i skórzany itd. Czynnik rakotwórczy, aby mógł zadziałać na dany narząd, musi mieć określoną postać i dawkę. Przykładowo rakotwórczy azbest jest tylko wtedy rakotwórczy, gdy jest wdychany przez wiele lat oraz znajduje się w określonym stężeniu i formie (włókna ok. 5 um). Do uznanych czynników rakotwórczych należy też dym tytoniowy (zawiera ok. 4000 związków chemicznych – niezła fabryczka). Ocenia się, że co 11 palacz zachoruje na raka płuc. Wiadomo, że niektóre leki mają działanie rakotwórcze. Także brak niektórych witamin (min. witaminy C) zwiększa ryzyko choroby. Podobnie sposób odżywiania ma wpływ na nasze przyszłe dolegliwości. Wiadomo, że u ludzi spożywających dużo produktów wędzonych (węglowodory aromatyczne), solonych (sól jest rakotwórcza) i silnie kwaśnych, przy małym spożyciu świeżych owoców i jarzyn (witamina C) częściej występuje rak żołądka.

Czynniki fizyczne – to promieniowanie jonizujące (Roentgena, radu itp.) oraz nadfioletowe. Te rodzaje promieniowania wywołują uszkodzenia DNA.

Czynniki biologiczne – chodzi o onkogenne wirusy. Ich udział w rozwoju nowotworów u zwierząt jest udowodniony. Nie ma natomiast bezpośrednich dowodów na udział wirusów w powstawaniu nowotworów u ludzi. Podsumujmy: 80% nowotworów powstaje w wyniku działania zewnętrznych czynników środowiskowych. Zachowania, przyzwyczajenia, używanie określonych substancji mogą zwiększać ryzyko rozwoju nowotworu, które rośnie niezależnie u każdego wraz z wiekiem. Można odziedziczyć pewne predyspozycje, jeśli taki nowotwór występował wcześniej w rodzinie.

Dobra rada

Każdy może sam zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka, stosując się do następujących rozsądnych rad:

• jeść dużo warzyw i owoców, choć są drogie i często niejadalne, szczególnie te ładnie wyglądające, kupowane w hipermarketach, nafaszerowane chemią dla przedłużenia ich trwałości

• jeść niewiele tłuszczów zwierzęcych i czerwonego mięsa

• uprawiać regularnie ćwiczenia fizyczne

• nie dopuszczać do nadwagi

• nie palić tytoniu

• nie pić nadmiernych ilości alkoholu (małe dawki są nawet wskazane)

• unikać słońca w środku dnia

• zaniechać ryzykownych zachowań seksualnych

• eliminować czynniki kancerogenne obecne w miejscu pracy

Objawy, czyli siedem znaków ostrzegawczych Na wczesnym etapie rozwoju nowotwór rzadko daje jakiekolwiek objawy, dopiero z biegiem czasu rośnie na tyle, że może zostać wykryty. Jeśli proces ten nie zostanie zatrzymany może powodować ból, ucisk nerwów, przenikać do naczyń krwionośnych i powodować krwawienia, zaburzać funkcje narządów, a nawet całych układów. Warto wiedzieć, że wystąpienie choćby jednego z podanych poniżej znaków powinno skłonić nas do natychmiastowej wizyty u lekarza :

1. wystąpienie nietypowego krwawienia lub wydzieliny z naturalnych otworów ciała,

2. pojawienie się guzka lub zgrubienia w sutku, czy w innych miejscach, np. na skórze, wardze, języku,

3. zmiana kształtu, wielkości lub koloru brodawek sutkowych, znamion albo brodawek na skórze,

4. utrzymywanie się przez dłuższy czas nie gojących się owrzodzeń lub ran

5. utrzymujące się zaburzenia oddawania stolca lub moczu,

6. długotrwałe zaburzenia trawienia, np. wzdęcia, odbijania, uczucie ciężkości w żołądku po jedzeniu lub trudności w połykaniu,

7. utrzymujące się bez wyraźnej przyczyny chrypka lub kaszel.

Wykrywanie nowotworów 

Im wcześniej nowotwór zostaje rozpoznany i leczony tym większe są szanse na wyleczenie. Zasadniczą rolę należy przypisać tu samemu pacjentowi. To ty masz największą szansę na wykrycie pierwszych, niepokojących objawów choroby. Niestety, większość nowotworów jest zauważona dopiero, kiedy guz jest wyczuwalny lub rozwiną się objawy rozwoju nowotworu. Rozpoznanie rozpoczyna się rutynowym badaniem fizykalnym, zebraniem kompletnej historii choroby. Badania laboratoryjne krwi, moczu, stolca pozwalają odkryć zmiany wskazujące na możliwość rozwoju nowotworu. Kiedy podejrzewany jest guz, wykonywane są badanie obrazowe takie jak: rentgen, tomografia komputerowa (CT), rezonans magnetyczny (MRI), badania ultrasonograficzne czy fiberoskopowe w celu lokalizacji i określenia rozmiarów danej zmiany. Dla potwierdzenia diagnozy nowotworu należy wykonać biopsję, czyli wyciąć chirurgicznie fragment tkanki podejrzanego guza, która jest następnie studiowana pod mikroskopem. Jeśli diagnoza zostanie potwierdzona należy wykonać dalsze testy, które dostarczą dodatkowych informacji. Najważniejszą z nich jest, czy proces nowotworowy przeniósł się już na inne narządy. Jeśli diagnoza została postawiona przez internistę lub jeśli symptomy utrzymują się mimo zapewniania, że nie są one spowodowane przez nowotwór, powinnaś skonsultować się ze specjalistą. Niezależnie od wszystkiego, przed poddaniem się jakiejkolwiek terapii, jest bardzo ważne, aby potwierdzić rozpoznanie u lekarza – onkologa.

Czynniki ryzyka raka piersi 

Wiedza o przyczynach raka piersi może znacznie zwiększyć szansę uniknięcia tej choroby przez podejmowanie odpowiednich decyzji. Nie wszyscy ludzie w jednakowy sposób są zagrożeni na zachorowanie na raka, w tym także na raka piersi. Na większą lub mniejszą podatność na tę chorobę ma wpływ wiele czynników ryzyka.

Wielkość ryzyka: 

Rodzaj ryzyka:

1-2 razy większe- miasto jako miejsce zamieszkania

– wczesny wiek pierwszej miesiączki,

– późny wiek menopauzy

2-3 razy większe- wysoki stan socjoekonomiczny,

– wiek pierwszego porodu po 30. r.ż.,

– otyłość 30 i więcej % powyżej normy,

– łagodne zmiany w sutku,

– nie zachodzenie w ciążę

3-4 razy większe

– dwa raki sutka u najbliższych krewnych,

– napromieniowanie na okolicę sutka z innych powodów niż nowotwór sutka

ponad 5 razy większe- trzy raki sutka u najbliższych krewnych,

– rak drugiego sutka lub 2 raki sutka u krewnych pierwszego stopnia, które zachorowały przed 50 r.ż

ponad 20 razy większe- wiek powyżej 50. r.ż. w porównaniu do wieku 35-39 lat

ponad 20 razy większe- obecność charakterystycznych mutacji BRCA-1

– rak drugiego sutka

Położenie geograficzne 

Rak piersi najczęściej występuje w krajach zachodnich zaś dużo rzadziej w Azji i Afryce. Na raka piersi chorują zwykle białe kobiety żyjące w dosyć chłodnym klimacie w krajach wysoko rozwiniętych co jest uzależnione od wpływu takich czynników jak rasa, klimat, sposób odżywiania, rodzaje przebytych chorób, kultura i styl życia, sposób planowania rodziny, wiek zajścia w pierwszą ciążę, liczba dzieci, popularność karmienia piersią itp. Kobiety rasy czarnej czy żółtej chorują rzadziej.

Wiek 

Ryzyko zachorowania na raka piersi wzrasta wraz z wiekiem po 35r.ż. a najwięcej zachorowań występuje pomiędzy 50 – 70 r.ż. Wraz z długością życia kobieta bardziej jest narażona na wpływ różnych czynników ryzyka lub na jednoczesne „wyzwolenie” się kilku czynników ryzyka choroby (rasa, klimat, dieta, styl życia, metody planowania rodziny, elementy kulturowe, itp.), które mogą wzmacniać istniejące predyspozycje genetyczne.

Czynniki genetyczne 

Rak piersi uwarunkowany genetycznie stanowi do 10% wszystkich jego postaci i najczęściej jest wynikiem mutacji genów: BRCA1, BRCA2, p53, ATM. Im więcej chorych jest w rodzinie i im bliższy stopień pokrewieństwa z nimi, tym większe ryzyko zachorowania na raka. Ryzyko wzrasta, gdy nowotwory te występują zarówno u matki i siostry, przed 35 r.ż. U kobiet, których matki zachorowały na obustronnego raka sutka ryzyko wystąpienia nowotworu wynosi 50 proc.

Promieniowanie jonizujące 

Duże dawki promieniowania mogą być przyczyną rozwoju raka sutka np. u kobiet mieszkających w Hiroszimie lub Nagasaki, które w czasie wybuchu bomb otrzymały wysoką dawkę promieniowania nowotwór sutka rozwija się znacznie częściej. Również u kobit które otrzymywały w przeszłości duże dawki promieni rentgenowskich podczas wykonywania zdjęć radiologicznych rak sutka rozwija się znacznie częściej dlatego zaleca się ochronę przed zbędnymi dawkami promieniowania radioaktywnego.

Aborcja i poronienia 

Ryzyko zachorowania na raka piersi jest znacznie wyższe u kobiet, które poddały się chociaż jeden raz zabiegowi przerwania ciąży.

Karmienie piersią 

karmienie piersią chroni kobietę przed rozwojem raka piersi, u których ryzyko zachorowania na raka jest znacznie mniejsze. Nawet stosunkowo krótki okres karmienia piersią daje pewną ochronę. Specjaliści zalecają młodym mamom karmienie piersią, choćby przez kilka tygodni dla zmniejszenia ryzyka zachorowania w przyszłości na raka piersi.

Alkohol 

Nadmierne spożycie alkoholu przez dłuższy czas zwiększa ryzyko rozwoju raka piersi w wyniku zaburzenia metabolizmu estrogenów w wątrobie gdzie zarówno estrogeny jak i alkohol ulegają metabolizmowi. Przy nadmiernym spożyciu alkoholu wątroba traci zdolność metabolizowania estrogenów, prowadząc do podwyższenia poziomu tego hormonu we krwi co zwiększa ryzyko zachorowania na raka sutka. Alkohol spożywany z umiarem nie stanowi większego ryzyka.

Płeć 

Rak sutka u kobiet występuje stokrotnie częściej niż u mężczyzn.

Dieta 

Podejrzewa się, że jednym z czynników zwiększającym ryzyko raka piersi może być duża zawartość tłuszczu w pożywieniu. Inne koncepcje kierują się raczej na związek zachorowania na raka piersi z otyłością, a nie udziałem tłuszczu w diecie.

Otyłość 

Otyłość zwiększa ryzyko rozwoju raka piersi. U osób takich trudniejsze jest wykrywanie zmian w piersiach a komórki tłuszczowe wytwarzając dodatkowe estrogeny zwiększają expozycję na te hormony. Większe ryzyko występuje u kobiet w okresie menopauzalnym, gdy zmienia się w ich organizmie rozkład tkanki tłuszczowej.

Czynniki hormonalne endogenne 

Większe ryzyko rozwoju raka sutka występuje:

• u kobiet u których, pierwsza miesiączka wystąpiła przed 12 r.ż

• u kobiet u których klimakterium wystąpiło powyżej 55 r.ż

• u kobiet które nie rodziły

• u kobiet które urodziły po raz pierwszy po 30 roku życia.

Czynniki hormonalne egzogenne 

Hormonalne środki antykoncepcyjne – Uważa się, że doustne tabletki antykoncepcyjne (zawierające głównie estrogeny) jeśli w ogóle mają jakiś związek z rakiem piersi to być może działają jako czynnik ułatwiający przyspieszający rozwój choroby, która już wystąpiła, niż jako czynnik powodujący mutacje genetyczne i wywołujący chorobę. Uważa się, że tabletki składające się tylko z progesteronu, i tzw. „minipigułki” nie zwiększają ryzyka wystąpienie raka piersi. Tabletki mogą nieznacznie zwiększać ryzyko choroby u kobiet genetycznie obciążonych, lub u kobiet stosujących doustne środki antykoncepcyjne stosowały przez co najmniej 8 lat do zajścia w pierwszą ciążę. Uważa się, że preparaty zawierające jedynie progesteron nie wpływają na ryzyko wystąpienia raka piersi natomiast preparaty zawierające zarówno progesteron jak i estrogeny mogą mieć wpływ na powstanie tego nowotworu. Ryzyko wzrasta u kobiet przyjmujących środki hormonalne dłużej niż 8 lat. Hormonoterapia zastępcza – Stosowanie HTZ w okresie przekwitania zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi o około 6% a przy okresie stosowania ponad 10lat ryzyko wzrasta do 30%. Ryzyko zachorowania na raka piersi dotyczy głównie kobiet z grupy wysokiego ryzyka, np. obciążonych genetycznie. Hormonalna terapia zastępcza chroni natomiast przed nowotworem płuc, jelita grubego, jajników oraz szyjki macicy (preparaty zawierające wyłącznie estrogeny zwiększają ryzyko zachorowania na raka trzonu macicy) oraz chorobę niedokrwienną serca.

Fragmenty publikacji lek. med. Bogdana Kowalczyka – medycyna ogólna Klinika Medycyny Rodzinnej SPSK im W. Orłowskiego w Warszawie